Gmina Racławice charakteryzuje się różnorodnością i bogactwem form ukształtowania powierzchni, budowy geologicznej, szaty roślinnej i światem zwierząt. Powyższe uwarunkowania spowodowały, że zagadnienia ochrony przyrody są ważnym elementem w kreowaniu szeroko pojętej polityki przestrzennej, której celem jest ochrona przyrody.
W granicach administracyjnych gminy znajdują się cztery rezerwaty przyrody:
1. Wały utworzone na podstawie Zarządzenia Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 24 grudnia 1957r. Jest to rezerwat florystyczny ścisły. Powierzchnia obiektu wynosi 5,82ha. Rezerwat leży na stromym zboczu wzgórza zbudowanego z górnokredowych osadów wapienno marglistych. Obejmuje fragment enklawy leśnej wraz z przedpolem otoczony jest gruntami rolnymi. Roślinność rezerwatu jest zróżnicowana: występuje kwiecista murawa stepowa z licznymi gatunkami rzadkimi i chronionymi. Znajduje się tam jedno z czterech w Polsce stanowisko dziewięćsiła popłocholistnego. Rezerwat położony jest w pobliżu wsi Dosłońce, obok przysiółka Dale. Rezerwat nie posiada naturalnej otuliny, przez środek przecina go droga stwarzając zagrożenie dla występującej tam flory.
2. Opalonki utworzony na podstawie Zarządzenia Ministra Leśnictwa z dnia 19 lutego 1955r. Jest to rezerwat przyrody stepowy ścisły o powierzchni 2,42ha. Rezerwat położony jest na zboczu wzgórza zbudowanego z wapienno marglistych skał górno kredowych. Obejmuje fragment enklawy leśnej, sąsiadując z gruntami rolnymi, występują tam rzadkie i chronione krzewy i rośliny zielne. Rezerwat jest nieudostępniony dla celów turystycznych.
3. Sterczów Ścianka utworzony na podstawie Zarządzenia Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 16 stycznia 1978r. jest t o rezerwat florystyczny ścisły, o powierzchni 6,3ha.Leży on na stromym zboczu opadającym w kierunku południowym przecięty płytkim parowem. Podłoże budują margle i wapienie kredowe, pokryte glebami rędzinowymi. Przeważa tu roślinność zespołu ciepłolubnych zarośli leszczynowych Wśród nich znajdują się płaty stepowych muraw. Od strony wschodniej rezerwat otacza las, a od północnej i południowej pola uprawne.
4. Dąbie utworzony na podstawie Zarządzenia Ministra Leśnictwa z dnia 19 luty 1955r. Jest to rezerwat stepowy ścisły o powierzchni 2,11ha. Rezerwat położony jest na stromym zboczu wzniesienia zbudowanego z margli i wapieni wczesno kredowych. Obszar ten nie jest zalesiony. Porasta go murawa stepowa, która stanowi tu zbiorowisko pół naturalne, gdyż utrzymuje się przy ekstensywnym wypasie bydła. W zespole dominują niskie trawy oraz liczne byliny dwuliścienne.
Wymienione wyżej rezerwaty podlegają ścisłej ochronie; tj. w ich obrębie nie prowadzi się żadnej działalności gospodarczej, a ochrona polega na zabezpieczeniu stanu istniejącego i dokumentowaniu obserwacji zmian zachodzących w sposób naturalny, bez ingerencji człowieka. W 1991r. dokonano oceny zachowania substancji rezerwatowej i stwierdzono, iż jedynie w rezerwacie Wały ocena zachowania substancji rezerwatowej jest dobra, pozostałe oceny obniżono ze względu na zmniejszenie się substancji ochronnej w związku z sukcesją niepożądanej roślinności.
Obok rezerwatów florystycznych utworzono rezerwat historyczno-krajobrazowy o nazwie Kopiec Kościuszki i powierzchni 18 ha. Na jego terenie występuje roślinność kserotermiczna (min. miłek wiosenny oraz zawilec). Niestety, roślinność ta wypierana jest przez zasadzony w jej sąsiedztwie las.
W obrębie Gminy znajdują się także pomniki przyrody pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej, które podlegają ochronie. Należą do nich:
- Lipa drobnolistna na terenie parku podworskiego w Janowiczkach, wiek ok. 300 lat; wymiary: obwód pnia 6,3m, wysokość 22m;
- Lipa drobnolistna Kościuszki w miejscowości Janowiczki wiek około 300lat. Wymiary: obwód pnia 6,5m, wysokość 23m.
- Klon zwyczajny w miejscowości Janowiczki. Wiek około 200 lat; wymiary : obwód pnia 3,2m, wysokość 27m.
- Lipa drobnolistna na terenie parku podworskiego w Janowiczkach. Wiek około 150 lat; wymiary: obwód pnia 2,8m, wysokość 22m.
- Źródło u podnóża skarpy nad dolina Ścieklica w Klonowie.
- Źródło w miejscowości Racławice
Ze względu na wyjątkowe walory został wyznaczony w obrębie gminy obszar krajobrazu chronionego pod nazwą Zespół Krajobrazowy Racławice. Jego powierzchnia wynosi 3200ha, w tym lasów 700ha, a użytków rolnych 2460 ha.
Ochrona dotyczy w szczególności zabezpieczenia tych terenów przed dewastacja, wkraczaniem przemysłu uciążliwego dla środowiska i zmianą dotychczasowych form użytkowania terenu. Cała gmina Racławice wchodzi w obręb Miechowsko Działoszyckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu.
